Klienci Kancelarii pragnący dochodzić swoich uprawnień z tytułu zachowku niejednokrotnie przedstawiają wątpliwości w związku z faktem wydziedziczenia ich przez zmarłego. Relacje rodzinne bywają różne i w związku z tym nie sposób podejść do oświadczenia o wydziedziczeniu jako do aktu absolutnego, nie podlegającego dyskusji – pomimo, iż nadawca oświadczenia nie żyje i nie ma możliwości uzyskania sprostowania „z pierwszej ręki”. Należy jednocześnie mieć na uwadze, iż wydziedziczenie stanowi odmienną instytucję prawną od dziedziczenia negatywnego, które wyłącza oznaczoną osobę z dziedziczenia ustawowego.
Zgodnie z art. 1008 Kodeksu Cywilnego spadkodawca może w treści testamentu pozbawić prawa do zachowku osoby do niego uprawnione, jeżeli dopuściły się względem spadkodawcy następujących czynów:
-
uporczywie postępowały w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy;
-
dopuściły się względem spadkodawcy, albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
-
uporczywie nie dopełniały względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych;
Przywołany przepis, w połączeniu z treścią art. 1009 Kodeksu Cywilnego, zgodnie z którym przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z testamentu, nakłada na spadkodawcę obowiązek wskazania przyczyny wydziedziczenia spośród trzech wymienionych powyżej. Przewidziane ustawą przyczyny wydziedziczenia są ujęte dosyć szeroko, jednak ich ograniczona ilość sprawia, że wydziedziczenie nie może zostać dokonane w sposób całkowicie dowolny.
Ponadto, jak wynika z wykładni art. 1008 Kodeksu Cywilnego oraz racjonalnego myślenia przyczyny wydziedziczenia muszą wystąpić w rzeczywistości, a co za tym idzie osoba objęta wydziedziczeniem może kwestionować jego zasadność. W przypadku stwierdzenia bezpodstawności wydziedziczenia, wydziedziczony nie traci prawa do zachowku.
W postępowaniu mającym na celu ustalenie bezzasadności wydziedziczenia Sąd orzeka na podstawie dowodów i zeznań świadków. O ile przyczyny wydziedziczenia opisane w art. 1008 pkt 2. dotyczące przestępstwa względem spadkodawcy albo jego najbliższych są raczej oczywiste – prawomocny wyrok karny stanowi wiążący dowód popełnienia przestępstwa – o tyle pozostałe przesłanki, jak choćby „rażąca obraza czci” wymagają indywidualnej oceny za każdym razem.
Podobnie nieostrym sformułowaniem jest „uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy”, przy czym jest rzeczą pewną, iż zachowanie spadkobiercy musi, poza sprzecznością z zasadami współżycia społecznego, spełniać dwie przesłanki – mieć miejsce wbrew woli spadkodawcy oraz zasługiwać na miano „uporczywego”. Wszystkie trzy opisane aspekty dają się obalić poprzez postępowanie dowodowe w sprawie o ustalenie bezzasadności wydziedziczenia.
Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku w przypadku uregulowanego w art. 1008 pkt 3 Kodeksu Cywilnego uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – poza przywołaną ponownie „uporczywością” w testamencie powinien znaleźć się opis dotyczący obowiązków rodzinnych, których nie dopełniał wydziedziczony, które również podlegają indywidualnej ocenie m.in. pod kątem sytuacji życiowej spadkodawcy i spadkobiercy oraz charakteru więzi rodzinnych.
Reasumując, wydziedziczenie nie stanowi czynności rozporządzenia majątkiem o absolutnym charakterze i może zostać podważone w toku postępowania sądowego. W znacznej większości przypadków sytuacja nie jest oczywista i uprawniony do zachowku ma szansę skutecznie dochodzić swoich praw.
Pomoc profesjonalnego pełnomocnika pozwala na obiektywne podejście do delikatnej sprawy, jaką są relacje rodzinne a co za tym idzie – skuteczniejsze dochodzenie swoich praw w postępowaniu sądowym.
