Krąg osób uprawnionych do zachowku

Instytucja zachowku ma na celu ochronę interesów osób najbliższych spadkodawcy w przypadku ich pokrzywdzenia przy dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci poprzez np. pominięcie ich w treści testamentu. W związku z jej konstrukcją, stanowiącą de facto ograniczenie wykonania ostatniej woli zmarłego krąg podmiotów, którym ustawodawca przyznaje prawo do żądania przysporzenia na swoją rzecz z tytułu zachowku jest odpowiednio wąski.

Zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu Cywilnego zachowek przysługuje „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy”. Ponadto przepis art. 1011 Kodeksu Cywilnego rozciąga uprawnienie do zachowku również na kolejnych zstępnych, nawet w sytuacji gdy ich wstępny został wydziedziczony i przeżył spadkodawcę. W praktyce oznacza to, że np. wnukom przysługuje roszczenie do zachowku po dziadku nawet wówczas, gdy ich ojciec został wydziedziczony i przeżył dziadka.

Treść art. 991 Kodeksu Cywilnego odnosi się do oznaczonych krewnych (zstępni, małżonek, rodzice) „(…) którzy byliby powołani do spadku z ustawy” co oznacza odwołanie do art. 931 §1 i 932 Kodeksu Cywilnego, wyznaczających dwa pierwsze tzw. „kręgi dziedziczenia”. Pierwszy z nich w ten sposób opisuje art. 931 §1: „w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dziedzi spadkodawcy oraz jego małżonek”, drugi natomiast, art. 932 §1: „w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice”. Powyższe wyklucza możliwość jednoczesnego uprawnienia do spadku zstępnych i rodziców spadkodawcy, bowiem w związku z przytoczonymi powyżej przepisami pierwsze dwie grupy uprawnione do dziedziczenia z ustawy prezentują się następująco:

1. Zstępni i małżonek

2. Małżonek i rodzice

Wobec tego decydujące znaczenie przy wyznaczaniu kręgu osób uprawnionych do zachowku ma obecność zstępnym zo spadkodawcy, rodzice bowiem nie zajmują miejsca małżonka w przypadku jego braku, jeżeli spadkodawca miał zstępnych.